Echtscheiding in de kerk

Helaas is de echtscheidingsgolf de kerk niet voorbij gegaan. Was aanvankelijk echtscheiding binnen de kerk lager dan buiten de kerkmuren, intussen is dat verschil kleiner geworden. Elke kerk en elke gelovige heeft er direct of indirect mee te maken. De kerk kan zich niet meer veroorloven de kop in het zand te steken. Zij wordt gedwongen standpunt in te nemen en dat is beslist niet eenvoudig. Echtscheiding is een van de meest gevoelige onderwerpen. Welk standpunt een kerk ook inneemt, het zal altijd mensen raken.

 

Diverse houdingen

De houding van de kerk ten opzichte van echtscheiding varieert en bevindt zich tussen twee uitersten. Het ene uiterste is de officiële leer van de RK kerk waarin het huwelijk een onbreekbaar, onontbindbaar sacrament is. Binnen deze leer is echtscheiding een onmogelijkheid. Wel kan, bij hoge uitzondering, een huwelijk achteraf nietig verklaard worden. Met terugwerkende kracht wordt het gesloten huwelijk alsnog onwettig verklaard. Een logisch uitvloeisel van deze leer is dat wanneer er toch een echtscheiding plaatsvindt, zij meent dat het huwelijk in de hemel in stand blijft, ondanks dat op aarde het contract is ontbonden. Dit laatste idee blijft niet beperkt tot de RK kerk, maar leeft ook in diverse protestantse kringen.

Aan de andere kant van het spectrum is daar de overtuiging dat een echtscheiding ten alle tijde is toegestaan, ongeacht de aanleiding. Deze overtuiging heerst niet in de kerk, maar heeft binnen het Jodendom wel altijd bestaan. Deze vrijzinnige stroming werd ten tijde van Jezus vertegenwoordigt door de school van rabbi Hillel. Vrouwen werden om de meest onzinnige redenen de laan uitgestuurd, veelal zonder echtscheidingsbrief. Daarover straks meer.

 

Middenweg

Tussen deze uitersten in bevinden zich allerlei tussenvormen. Een gangbare middenweg die veel kerken hanteren, is de geoorloofde echtscheiding op basis van overspel. Heeft de echtscheiding om andere redenen plaatsgehad, dan steunt de kerk die beslissing niet.

Alle stromingen gebruiken dezelfde Bijbelteksten op grond waarvan zij tot zulke uiteenlopende overtuigingen komen. Dat feit alleen al moet ons voorzichtig maken. Blijkbaar zijn de Bijbelteksten multi-interpretabel.

 

Gevolgen van echtscheiding?

Vooropgesteld dat echtscheiding ernstige gevolgen heeft voor het gezin, de families en het hele netwerk aan vrienden en kennissen, wil ik hier een kritische kanttekening plaatsen. Niet alles wat in het leven van gescheiden mensen plaatsvindt, is een gevolg van de echtscheiding. Vooral binnen kringen waar de echtscheiding op Bijbelse gronden wordt verworpen, ontstaat er een sneeuwbal aan neveneffecten die niet aan de echtscheiding kunnen worden toegeschreven, maar een gevolg zijn van de afwijzing door de omgeving.

 

Sociaal vangnet

Een voorbeeld. In de Bijbel ging een weggezonden vrouw terug naar haar vaderlijk huis of haar broer. Zij werd opgevangen binnen de eigen stam en genoot daar de nodige bescherming. In onze samenleving is een gescheiden vrouw juist onbeschermd. Enerzijds komt dat door de individualisering, maar in christelijke kringen gebeurt nog iets anders. Als de kerk haar echtscheiding afwijst, broeders en zusters haar ontlopen, dan voelt zij zich niet meer thuis. Het sociale vangnet ´kerk´ valt daarmee niet alleen weg, maar is juist een extra bron van stress. De statistieken laten zien dat veel mensen na hun scheiding van kerk veranderen. Heeft haar christelijke familie dezelfde overtuiging en reageert deze door haar als het ware te verstoten, dan valt ook het vangnet familie weg. Door het ontbreken van een sociaal vangnet raakt ze geïsoleerd en wordt nog kwetsbaarder. Een ex-partner kan gaan stalken en niemand grijpt in! Als alles haar uiteindelijk teveel wordt, zakt zij in of wordt depressief.

In al deze ellende ziet de christelijke omgeving bevestigd dat de echtscheiding fout is en ziet niet dat zij mede schuldig is aan het buitenproportioneel worden ervan.

 

 

Eerlijkheid gebiedt dat we heel voorzichtig moeten zijn met het toeschrijven van problemen aan zuiver de echtscheiding alleen.

 

Verschil echtbreuk en echtscheiding

In de Bijbel is over een aantal termen beslist verwarring. Zo worden echtbreuk en echtscheiding  door elkaar gehaald, terwijl ze duidelijk te onderscheiden zijn. Echtbreuk is gedrag en echtscheiding een juridische handeling.

 

Echtbreuk

Echtbreuk is ‘dat wat de echt breekt’. Het is gedrag dat tegen de huwelijksbelofte, tegen de afspraken van het huwelijkscontract, ingaat. Echtbreuk kan alleen maar binnen het huwelijk plaatsvinden. God verbiedt echtbreken. Het is één van de tien geboden.

 

Gij zult niet echtbreken. (Ex.20:14)

 

Echtbreuk is een ernstige, schadelijke handeling die de echtverbinding kapot maakt. Er breekt werkelijk iets. In de Bijbel vallen de volgende vier gedragingen onder echtbreuk:

1.   Allereerst overspel en afgoderij. Bij overspel geef je jezelf lichamelijk aan een ander, terwijl afgoderij geestelijk overspel is. Deze gedragingen staan in de Bijbel op één lijn.

2.     Mishandeling van de partner of kinderen.

3.  Het onthouden van primaire levensbehoeften aan de vrouw of haar kinderen (Ex.21:10-11).

4.     Het weigeren nageslacht te verwekken

Daarnaast weten we vanuit de joodse traditie dat ook onvruchtbaarheid en gedwongen emigratie aanleiding kon geven tot echtscheiding.

Echtbreuk is dus breder dan overspel alleen. Overspel is wel de meest voorkomende vorm van echtbreuk. Op veel plaatsen in de Bijbel waar overspel staat, moet echtbreuk staan. Echtbreuk, gedrag wat de echt breekt.

 

Echtscheiding

Dan nu echtscheiding. Echtscheiding is een legitiem antwoord op echtbreuk. Het is een juridische handeling die de huwelijkse akte ongedaan maakt.

 

 

Door echtscheiding geschiedt een stuk gerechtigheid. Daarom kan het niet verboden worden. Op overspel en afgoderij stond de doodstraf. Daar is de Bijbel erg duidelijk in. Op de andere vormen van echtbreuk kon echtscheiding het antwoord zijn. Omdat bij overspel en afgoderij de doodstraf vaak achterwege is gebleven, zal ook dan echtscheiding zijn toegepast.

 

God haat de echtscheiding

Dan staat er in Mal.2:16 dat God de echtscheiding haat. Hoe kan dat? Heel simpel. Daar in Maleachi hebben vrouwen geen echtbreuk gepleegd en toch worden zij weggestuurd. Gestraft worden, terwijl zij niets hebben gedaan! Mannen pasten de echtscheiding toe om op een makkelijke manier hun vrouw in te ruilen voor een ander. Het rechtssysteem wordt in Maleachi misbruikt. Echtscheiding was het recht van een man/vrouw wanneer er sprake was van mishandeling, het weigeren van nageslacht of ernstige verwaarlozing. Het was geen recht van de man om daarmee zijn lusten te kunnen volgen. God haat dus niet de echtscheiding ansich, maar wel de onheuse wijze waarop het werd ingezet.

 

De get = de echtscheidingsbrief

Ook over de echtscheidingsbrief is veel verwarring. Dat komt door het woord zelf. Het is namelijk geen brief, in de zin dat het een persoonlijk stuk is met daarin de aanleiding en mening van de man over de vrouw die hij wegzendt. Niets van dit. Het is een officieel, juridisch document met exact dezelfde betekenis als de echtscheidingsverklaring in onze samenleving. De echtscheidingsbrief werd later een ‘get’ genoemd. Net als bij het sluiten van een huwelijk werd deze opgesteld in aanwezigheid van minstens twee getuigen. Dit stond in de wet:

 

Op de verklaring van twee of drie getuigen staat elke zaak vast. (Deutr.19:15)

 

In ons land hebben zowel de man als de vrouw een bewijs van echtscheiding nodig om te kunnen hertrouwen. Polygamie is in Nederland nu eenmaal verboden. Bij de huwelijksaangifte moet je kunnen aantonen dat je ongehuwd bent.

 

Polygamie

Dat is direct de reden waarom in de Bijbel alleen een vrouw zo’n get nodig had èn waarom mannen daar zo nonchalant mee om gingen. Mannen hadden die niet nodig, Zij konden sowieso met nog een andere vrouw trouwen. Echter voor de weggezonden vrouw was de get een kostbaar bezit. Zonder get kon zij niet legaal hertrouwen.

Het geven van zo’n echtscheidingsbrief was geen vrijwillige zaak. Het was een gebod. De man die dit naliet, zondigde tegen de wet. Hij negeerde daarmee het recht van de vrouw. 

 

Binden en ontbinden

Tot slot nog een laatste gedachte. In Matt.18:18 staat:

 

Voorwaar, Ik zeg u: Alles wat u op aarde bindt, zal in de hemel gebonden zijn; en alles wat u op aarde ontbindt, zal in de hemel ontbonden zijn.

 

Deze tekst wordt vaak in verband gebracht met bevrijding van demonie. Het staat echter in een gedeelte over broeders die zondigen en waar een uitspraak over wordt gedaan in het bijzijn van getuigen. Deze tekst is meer van toepassing op de geschreven of mondelinge eed dan in het bevrijdingspastoraat.

Ik meen dat wanneer er een contract op aarde wordt gesloten, dit ook in de hemel gebeurt en wanneer een contract op aarde wordt ontbonden, dit ook in de hemel wordt ontbonden. Evenzo het huwelijkscontract.

 

 

 

Ik denk dat dit ook gebeurt als de echtscheiding niet op basis van echtbreuk plaatsvindt, maar om andere redenen. Onze God is een God is van het woord. Hij neemt het woord van de mensen, en zeker de eed, serieus. Wat mensen in bijzijn van getuigen beslissen, staat vast, ook al is die beslissing niet correct. Als een juridisch document officieel wordt ontbonden, dan is het ontbonden.