Stikstofbeleid gebaseerd op wensnatuur

 

© Sola Scriptura, mei 2020

Drs. Esther Noordermeer

 

Het is stikstofcrisis. Depositie van stikstof bedreigt de heide. Ook al is die heide niet de oorspronkelijke vegetatie, willen velen die graag behouden. Het behoud is wettelijk vastgelegd door het aanwijzen van Natura 2000-gebieden. Hoe logisch is deze keus? Heide is door menselijk toedoen ontstaan en kan in onze vruchtbare delta niet standhouden.

 

De stikstofcrisis klinkt als een benauwde crisis. Het heeft echter niets te maken met zuurstofgebrek. Geen mens heeft het benauwd of het moeten een aantal boeren zijn. De wens om onze heide te behouden, zou zomaar tot hun ondergang kunnen leiden.

In tegenstelling tot een epidemie als bijvoorbeeld het COVID-19 virus, waarbij sprake is van een tastbare, reële dreiging, is de stikstofcrisis een crisis op papier, een gevaar op basis van doorgerekende data. Het enige werkelijke gevaar is dat mogelijk een aantal stikstof-gevoelige planten verdwijnen. En daar maken mensen zich zorgen over.

 

Verdwijnende soorten

Het verdwijnen van zeldzame vegetatie voelt als een definitief afscheid, een onomkeerbaar proces. Er is iets kostbaars verdwenen en het komt nooit meer terug. Dat geeft een onveilig gevoel alsof we aan de rand van een afgrond staan. En wat zal nog meer volgen? Als planten zomaar kunnen verdwijnen, hoe zit het dan met óns bestaansrecht? Misschien speelt zelfs deze vraag op de achtergrond mee: Zijn wij soms ook een verdwijnende soort?

 

De natuur is geen status quo

De dagelijkse praktijk leert ons dat iedereen zich aanpast aan veranderingen in de maatschappij. De Coronacrisis is wat dat betreft een schoolvoorbeeld. Hoe snel hebben bedrijven zich aangepast aan de opgelegde regels van het ‘nieuwe normaal’, de anderhalve meter samenleving! Los van het feit of dit de juiste weg is, het illustreert het enorme aanpassend vermogen van mensen.

Maar mensen zijn niet de bedenkers van het aanpassend vermogen. Mensen, planten en dieren, alles heeft een aanpassend vermogen. Het is een eigenschap die in onze natuur zit en in alles wat leeft. De natuur is geen status quo, beweegt altijd mee met veranderende omstandigheden. Zij is flexibel en meester in het zich aanpassen. Wie wil dat de natuur bij het oude blijft, vraag iets wat zij niet kan.

 

Heide is cultuurgrond

De Nederlandse heide werd slechts heide omdat de mens die had gecreëerd door het houden van schapen en het afsteken van vruchtbare grond. Deze afgestoken zoden of plaggen waren de ondergrond van potstallen en schaapskooien. Zo ontstond heidegrond, grond die van zijn vruchtbare toplaag is ontdaan. Zodoende is die heide geen natuurgrond maar cultuurgrond. Tegenwoordig worden bij het onderhoud van de heide nog steeds ‘plaggen afgestoken’. Het gebeurt nu alleen met graafmachines. De heide ontstond door menselijk ingrijpen en kan slechts in stand blijven door menselijk ingrijpen. In onze vruchtbare delta kan heide zich eenvoudigweg niet handhaven.

 

Streven naar vruchtbaarheid

Dat een bodem streeft naar vruchtbaarheid is een natuurlijk proces. Een onvruchtbare bodem zal er alles aan doen om vruchtbaar te worden. Heidevegetatie is in feite een noodvegetatie, bij gebrek aan beter. Als de vruchtbaarheid van de bodem toeneemt, zal heide vanzelf verdwijnen. De bodem blij, de new arrivals (nieuwe soorten) blij en de mens … verdrietig. Die laatste begrijpt niet dat heidevegetatie voor de time-being voldeed, maar geen blijver kon zijn. Dit natuurlijke proces van vegetaties die elkaar opvolgen, heet successie. Uiteindelijk, na vele jaren, ontstaat vanzelf een climaxvegetatie: het eindpunt van successie. In Nederland is dat meestal een gemengd bos.

 

Wensnatuur

De reden waarom natuurorganisaties dit natuurlijke proces tegengaan, is omdat zij een persoonlijke voorkeur hebben voor heidevegetatie boven bos. Het is ten diepste wensnatuur. Als schuldige wordt een oude beroepsgroep aangewezen: de boer. Want die heeft de heide door bemesting veranderd in vruchtbare grond. Dat klopt. Zoals zijn historische collega’s de grond hadden verarmd door plaggen af te steken, zo heeft de ‘moderne’ boer dat proces hersteld. Maar ook zonder ingrijpen van de boer, was de heide vruchtbare grond geworden. Het had alleen langer geduurd.

 

Biodiversiteit

Neemt de biodiversiteit met het verdwijnen van inlandse heide af? Dat hangt ervan af hoe je kijkt en op welke schaal. Ter plekke neemt de biodiversiteit toe omdat de vervangende vegetatie minstens zoveel soorten heeft als de verdwijnende heide had. Maar de vervangende vegetatie bestaat uit algemeen voorkomende soorten. Daar hebben we er genoeg van. Heide is zeldzaam en dáárom houden we ervan. Zo zit de mens in elkaar. Zodra iets schaars wordt, krijgt het meer waarde.

Maar in plaats van lokaal te kijken, kun je ook uitzoomen. De Nederlandse duinheide of kustheide is, in tegenstelling tot heide landinwaarts, van nature zo gevormd. Duinheide is natuurgrond en met minimaal onderhoud is de heidevegetatie daar blijvend. Als de inlandse heide zou verdwijnen, blijven de verdwijnende soorten nog te vinden langs de kust. Maar je kunt verder uitzoomen en op grotere schaal kijken. Nederland is zo klein dat je niet mag verwachten dat het een scala aan habitats heeft. Het is een land waar diverse grote rivieren in zee uitkomen. Vanuit de ruimte gezien, is Nederland één vruchtbare delta. Voor armere gronden moeten we stroomopwaarts zoeken of in andere klimaatzones. Duitsland heeft bijvoorbeeld het grootste heidegebied van Europa, de beroemde Lüneburgerheide.

 

Strijd tegen water

Ooit streden onze voorouders tegen het water. Door het bouwen van dijken en inpolderingen hebben zij ons land gevormd. Hun strijd tegen het water creëerde ruimte voor hun nageslacht om te wonen en te werken. Strijden tegen de natuur om ruimte te creëren voor mensen. Nu gebeurt het omgekeerde. We strijden tegen mensen om ruimte aan de natuur te geven. Rondom de Natura 2000-gebieden mag weinig tot geen menselijke activiteit zijn. En dan te bedenken dat met het verdwijnen van alle menselijke activiteit de heide evenwel zou verdwijnen als de natuur zijn successie doorloopt.

De strijd tegen het water was moedig en noodzakelijk. De strijd om het behoud van inlandse heide is niet moedig noch noodzakelijk. Het is de strijd om een persoonlijke voorkeur tot norm te verheffen.

 

De woestijn bloeit

Israël heeft in zijn landbouwbeleid dusdanige vruchtbaarheidsmaatregelen genomen dat er aan akkerbouw in de woestijn wordt gedaan.[1] Een van hun bekendste profeten had het al opgeschreven: ‘De woestijn zal bloeien als een roos’.[2] De oorspronkelijke natuur, de woestijn, verdwijnt daardoor. Gelukkig was er geen milieuorganisatie die het opnam voor de verdwijnende woestijn! Wat de woestijn is voor het midden oosten, is de heide voor Nederland. Als de relatief onvruchtbare heide vruchtbaar wordt, gaat het juist de goede kant op. Dan hang je de vlag uit in plaats van krampachtig te willen behouden wat ooit was gecreëerd en tijdelijk voldeed.

 

De auteur is bioloog, auteur/uitgever van opiniërende chr. boeken/artikelen (www.enoordermeer.nl)